"Szyb solny" na Bukowej Górze koło Rączek

 Bukowa Góra położona jest w pobliżu wsi Rączki na terenie gminy Kluczewsko i wznosi się na wysokości 334 m n.p.m. Zbudowana jest ze wapieni muszlowych pochodzących z okresu jurajskiego. Na górze znajduje się rezerwat przyrody założony już w roku 1959. Natomiast od roku 1988 Buczyna jest częścią Przedborskiego Parku Krajobrazowego.

  Oprócz walorów przyrodniczych miejsce to ma swoją wartość historyczną. We wschodniej części góry, na dnie naturalnie uformowanego, głębokiego jaru, znajduje się szeroki na ok. 4 metry i głęboki na jakieś 5 do 6 metrów wykop. Jest on potocznie nazywany szybem solnym. Jego historia sięga drugiej połowy XVIII wieku i związana jest z poszukiwaniem na Bukowej Górze soli.

 Po pierwszym rozbiorze Polski jaki nastąpił w roku 1772 kopalnie soli w Wieliczce i Bochni znalazły się w granicach monarchii habsburskiej a solanki kujawskie w rękach pruskich. Była to olbrzymia strata finansowa i gospodarcza dla skarbu polskiego królestwa. Nie dość bowiem, że państwo straciło źródło, które zasilało budżet potężnym strumieniem pieniędzy pochodzących ze sprzedaży soli to jeszcze Polska była zmuszona kupować sól od swoich zaborczych sąsiadów. Zresztą nie tylko sól. Austriacy zajmując większą część Małopolski wchłonęli wraz z nią tereny na których wydobywano też inne cenne surowce takie jak srebro, cyna czy ołów. W związku z taką stratą, król Stanisław August Poniatowski 10 kwietnia 1782 roku powołał do życia Komisję Kruszcową. Jej zadaniem miało być poszukiwanie rud metali, soli oraz węgla kamiennego. Rzec by można, że była to pierwsza w kraju państwowa służba górniczo – geologiczna.

  To właśnie z jej powstaniem ma związek poszukiwanie soli na Bukowej Górze. W tym celu zawiązano spółkę pod nazwą Kompania Patriotyczna na czele której stanął kanclerz wielki koronny i właściciel dóbr w Końskich Jacek Małachowski. W skład Kompanii wchodziło 32 akcjonariuszy. Wśród nich byli między innymi król Stanisław August Poniatowski, bracia Jacka Małachowskiego – Antoni i Jan, Paweł Popiel – kasztelan sandomierski i małogoski, Andrzej Dobiecki – chorąży chęciński i podkomorzy sandomierski, Paweł Biernacki – chorąży piotrkowski jak również właściciel Rączek Jan Kanty Karwosiecki, łowczy chęciński, który nabył Rączki wraz z pobliskim Wymysłowem w roku 1781.

 Poszukiwania soli rozpoczęły się w dobrach Karwosieckiego w pierwszej połowie 1782 roku. Zajmował się nimi, Żyd, Jakub z Przytyka. Był on geologiem samoukiem, którego zatrudniła Komisja Kruszcowa. O jego udziale w pracach poszukiwawczych znajdujemy dowody w liście z dnia 29 lipca 1782 r. jaki wystawił Jacek Małachowski, w którym pisał:

„Daję te na piśmie zaświadczenie niewiernemu Jakubowi Izraelowiczowi , jako on ,będąc zalecony do naprowadzenia górników ku szukaniu soli, jest teraz do Warszawy na danie dokładnego raportu Komisji JKMci Kruszcowej powołany a stamtąd dalsze do kontynuowania lub zaniechania roboty tej będzie mieć na piśmie dyspozycje.”

Z listu tego wynika, że Jakub był wezwany do Warszawy celem stawienia się przed Komisją i złożenia raportu na temat prac poszukiwawczych. Na podstawie raportu miały zapaść decyzje co do dalszych działań związanych z poszukiwaniami. O Jakubie i górnikach przybyłych celem poszukiwania soli pisał do Komisji Kruszcowej Jan Krawosiecki:

„Jakob Izraelowicz ,oddawca listu z górnikami w Rączkach, wiosce mojej, upatrując prawdopodobieństwo znajdowania się soli, rozpoczął szukania onej. Popierać i utrzymywać tę fabrykę, poznawać jej pewność nie jest w rzeczy mojej, to przeto donieść przedsięwziąłem prosić, aby z doświadczeniem większym od Prześwietnej Komisji Kruszcowej był kto zesłany rozpoznać miejsca, które i o granice ode mnie mają podobieństwa, oraz utrzymywać i popierać tęż fabrykę.”

List ten nosi datę 10 sierpnia 1782 roku.

O Jakubie Izraelowiczu tak wypowiedział się na sejmie w roku 1791, kasztelan łukowski Jacek Gołąbek-Jezierski :

„wodę słoną w Wilczkowicach jako i w Busku, tudzież kopalnią w Rączkach wynalazł Żyd ubogi, ale przemyślny.”

 Z zapisów posiedzeń Komisji Kruszcowej z dnia 27 października 1782 dowiadujemy się, że na prace górnicze w Rączkach zostały przekazane pieniądze zasilające poszukiwania miedzi w Miedzianej Górze pod Kielcami. Poszukiwania zresztą nie były prowadzone tylko na terenie Bukowej Góry. W zapisie z posiedzenia komisji z dnia 27 września 1782 roku, mowa jest o miejscu Sucha Góra w powiecie chęcińskim. Najprawdopodobniej chodzić może o wieś Góry Suche pod Fajną Rybą w gminie Przedbórz.

 W lutym 1785 roku Jan Krawosiecki wystąpił do króla z pismem w którym wyraża wolę dalszego poszukiwania soli na swoim terenie. Stanisław August przychyla się do jego prośby, rezygnując jednocześnie z dochodzenia zwrotu kosztów jakie do tej pory wyłożono na kopalnię w Rączkach. Natomiast na posiedzeniu Komisji Kruszcowej z dnia 4 lutego 1785 roku odnotowano, że prace przy szybie w Rączkach są od dłuższego czasu zaprzestane. Głębokość wykopu określono na 140 łokci, czyli ok. 24 metrów.

 Poszukiwania soli na Bukowej Górze nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. W świetle współczesnych badań geologicznych jakie przeprowadzono w roku 1996 wiemy iż można z całą stanowczością wykluczyć obecność soli kamiennej w utworach skalnych z których zbudowana jest Bukowa Góra.

Lokalizacja szybu. Pozycja GPS: 51.014984, 19.922504

                                      

 Jako ciekawostkę przyrodniczą można przytoczyć fakt, że pod jarem w którym znajduje się pozostałość po szybie solnym, płynie podziemny ciek wodny. Jest on początkiem strumienia, który wypływa kilkaset metrów dalej. Strumień ten zasilają wody deszczowe które spływają ze zboczy głębokiego jaru i gromadzą się pod ziemią. Jest to przykład występowania na terenie Przedborskiego Parku Krajobrazowego zjawiska krasowego.