Opis kościoła w Żeleźnicy sprzed pożaru w 1868 r.

  Budowa kościoła i powstanie parafii w Żeleźnicy, wiązane jest z wypadkiem króla Kazimierza III Wielkiego podczas feralnego polowania 9 września 1370 roku. Być może z taką inicjatywą wyszedł sam władca, nakazując wystawienie kościoła jako wotum przebłagania Boga za grzech wyjazdu na polowanie 8 września w święto narodzenia Maryi Panny. 

 Sam zaś wypadek jaki spotkał króla miał być karą bożą za popełniony grzech. Z wypadkiem łączy się też patrona parafii i kościoła w Żeleźnicy, czyli św. Mikołaja, który uważany jest za świętego przychodzącego z pomocą ludziom w potrzebie. A w takiej bez wątpienia znalazł się Kazimierz III po pechowym upadku.

 Trudno z całkowitą dokładnością odtworzyć liczbę żeleźnickich kościołów, które z racji drewnianego budulca ulegały pożarom. Ostatni z nich spłonął w roku 1868. Zachowały się jednak jego opisy. Jeden z nich znajduje się w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie. 

Kościół parafialny w Żeleźnicy¹.

Kościół i parafia na wsi Żeleźnica założone są pod tytułem Świętego Mikołaja Biskupa, lecz przez kogo i w którym roku nie wiadomo bo erekcji nie ma. Z innych skryptów dawnych kościelnych jest wiadomość, że kościół ten w roku 1717² był benedykowany³. Przy kościele tym nie ma obecnie proboszcza stałego, lecz administruje onym proboszcz od kościoła w Stanowiskach.

Kościół ten od dawien dawna był i jest zbudowany z drzewa modrzewiowego – przed laty nowym dachem gontowym pokryty – ma na wierzchu kopułę dla sygnaturki⁴ – podłoga i sufit z tarcic⁵.

Fragment planu wsi Stara Wieś i Żeleźnica z lokalizacją kościoła w Żeleźnicy.
1821 r. AP w Radomiu.

 

Ołtarz wielki pod wezwaniem św. Mikołaja drewniany o dwóch kolumnach obraz tego świętego w ramach drewnianych. Cymborium⁶ drewniane, mensa⁷ drewniana. Ołtarz drugi mały in cornu⁸ Epistolae ołtarza wielkiego w Kaplicy Matki Boskiej Częstochowskiej jest koloru niebieskiego, sztukateryje wyśrebrzane. - mensa drewniana. Ołtarz trzeci również in cornu Epistolae ołtarza wielkiego pod tytułem Antoniego Padewskiego na płótnie w ramach drewnianych, mensa drewniana. Ołtarz czwarty świętego Józefa, drewniany, malowany, mensa drewniana.

Ambona drewniana, niebiesko malowana, do ściany kościoła przytwierdzona. Chór drewniany, na dwóch belkach nade drzwiami. Dzwonnica w rogu kościoła przy drzwiach wielkich na czterech słupach opierająca się. Cmentarz przy kościele na którym dotąd ciała zmarłych grzebią, oparkaniony jest balami rżniętymi, w słupy dębowe osadzonemi.

Ludności parafii głów 523. Ius patronatus⁹ należy do rządu.

Karta strony 1 opisu kościoła w Żeleźnicy

 Opis ten uzupełnić można informacjami przytoczonymi przez księdza Jana Wiśniewskiego¹⁰, a odnoszącymi się do stanu żeleźnickiej świątyni w roku 1833. Kościół miał długości 24 i szerokości 18 łokci¹¹ . Okna były w kościele cztery, oprawione w ołowiane ramki. Jedno z nich nad chórem było deskami zabite. We wspomnianej dzwonnicy znajdowały się dwa dzwony, z których jeden był wyszczerbiony. Drugi mniejszy był „stłuczony”. Jego stan do najlepszych nie należał. Brakowało w nim nawet konfesjonału, a deski odpadały od sufitu. Lichy stan dachu powodował, że woda dostawała się do środka, niszcząc wnętrze. 

Kościół ten spłonął w wielki czwartek w roku 1868. Na jego miejscu postawiono nową murowaną świątynię, której budowę ukończono w 1870 roku, która stoi do dziś.

Przypisy:

1  „Wykaz miejsc w których egzystują kościoły parafialne, filialne, kościoły po zniesionych klasztorach zakonnych oraz kaplice w Diecezji Sandomierskiej i ich opisy”, AGAD, Zbiór Branickich z Suchej, Sygnatura 1/357/0/-/340/432, (1850-1860).

2 Ksiądz J. Wiśniewski w „Dekanacie koneckim” podaje rok 1617.

3 Benedykowany - poświęcony

4 Sygnaturka – wieżyczka na dachu

5 Tarcic - desek

6 Cymborium – (cyborium) - tabernakulum

7 Mensa – płyta stanowiąca blat ołtarza w kościele

8 In cornu – w rogu, w rogach

9 Ius patronatus – prawo do obsadzenia urzędu kościelnego

10 J. Wiśniewski „Dekanat konecki”, Radom 1913.

11 1 łokieć staropolski – ok 60 cm.