Feliks Będkowski (1789– 1812) z Młyna Ceglanego- żołnierz armii Księstwa Warszawskiego

 Feliks Będkowski był synem młynarza Bartłomieja i Marianny z domu Borkowskiej, którzy pobrali się w Przedborzu w roku 1782. Urodził się w 1789 r., a miejscem jego przyjścia na świat, był dzierżawiony od starostwa przedborskiego Młyn Ceglany (w innych źródłach Cegielny), znajdujący się pod nr 199.

Położony on był pod miastem w dole rzeki Pilicy. 20 maja 1789 roku odbył chrzest Feliksa w przedborskim kościele parafialnym. Jego rodzicami chrzestnymi byli Helena Wyzińska i Błażej Jędrzejowski (wymieniony w roku 1777 jako burmistrz Przedborza).

 Jego dzieciństwo i młodość przypadły na bardzo burzliwy okres w historii Europy i Polski. Był to czas znaczących przemian politycznych, geograficznych i militarnych, które nie ominęły regionu Przedborza. W wyniku drugiego rozbioru, z roku 1793, rzeka Pilica przy której znajdował się Młyn Ceglany, stała się nową linią podziału, oddzielającą ziemie należące do Rzeczpospolitej od tych, które na jej zachodnim brzegu, znalazły się pod kontrolą Prus. Po trzecim rozbiorze Polski w 1795 roku Przedbórz znalazł się w strefie wpływów Habsburgów (Austrii), którzy zyskali kontrolę nad południową częścią Polski, a Pilica przepływająca przez Przedbórz, stała się rzeką rozgraniczającą mocarstwa rozbiorowe. Był to czas niepewności i zmian dla mieszkańców Przedborza, którzy musieli się dostosować do nowych realiów politycznych i administracyjnych. Nawiedzające miasto i okolice wojska nakładały na Przedbórz uciążliwe i wysokie kontrybucje. Jedną z nich, w postaci ok. 360 litrów żyta, założył za miasto dla wojska pruskiego stacjonującego w powiecie pińczowskim ojciec Feliksa, za co z wdzięczności, w roku 1795, władze miejskie Przedborza zgodziły się odsprzedać mu „12 działków ziemi”. Był to teren dość rozległy teren położony w sąsiedztwie młyna, dla którego, od nazwiska nowego nabywcy i właściciela, przyjęła się używana do dziś nazwa Będkowszczyzna.

         Fragment kopii mapy F. Naxa z 1776 r. wykonana przez Pertheesa, 

            z naniesionym Młynem Ceglanym. AGAD w Warszawie.    

 Młyn w którym Feliks dorastał, był dzierżawiony przez jego ojca od przedborskiego starosty, za opłatą 100 złp rocznego czynszu. Był on wraz z pomieszczeniami mieszkalnymi wybudowany z drewna sosnowego. Jego prowadzenie musiało nie należeć do intratnego zajęcia, ponieważ często wakował. Przyczyniały się do tego liczne powodzie, rujnujące tamę na kanale doprowadzającym wodę z rzeki do napędzania dwóch kół młyńskich, przy których pogrodki (rynienki) wymagały naprawy. Do reperacji tamy, na wezwanie przedborskiego starosty, zobowiązani byli przedborscy mieszczanie.

 Młyn Ceglany wspomniany został już w 1636 r., oraz kolejnych lustracjach z wieku XVII, XVIII i XIX. Do młyna prowadziła sień, do której wchodziło się przez podwójne drzwi osadzone na drewnianych zawiasach, tzw. biegunach. Z sieni na prawo wchodziło się do izby, w której gliniane klepisko stanowiło podłogę, zaś sufit wykonany był z nieostruganych desek. Do ogrzewania i gotowania posiłków służył piec wymurowany z cegły, od którego odchodził przechodzący przez sień, komin z kamieni oblepiony gliną. Drzwi wejściowe do tej izby osadzone na biegunach, zamykane były na żelazny haczyk. Na południową stronę wychodziły dwa okna, których stan był zły. Obok izby znajdowała się komora, która podłogę miała taką jak w izbie, a sufit z dylów (gruba, mocna deska wykorzystywana do budowy stropów). Na wyposażeniu młyna, były dwa kamienie młyńskie służce do mielenia ziarna, wraz z „wszelkimi rekwizytami do nich służącymi”. Całość przykryta była dachem, gontem krytym, w stanie złym wymagającym naprawy, o długości 23 łokci (ok. 16 m), i 11 łokci (ok. 6,5 m) szerokości.

Mapa Przedborza z oznaczeniem Będkowszczyzny. Geoportal.

  W roku 1796, zmarła matka zaledwie siedmioletniego Feliksa. W roku następnym jego ojciec (lat ok. 40) poślubia zaledwie 15-letnią Teresę Gostyńską z Żeleźnicy.

Nie wiadomo w jakich okolicznościach, i kiedy Feliks trafił do armii Księstwa Warszawskiego. Księgi kontrolne pułków z lat 1809 – 1813, zawierające nazwiska wojskowych wszelkiego stopnia, przechowywane w AGAD w Warszawie, spłonęły podczas Powstania w 1944, i odtworzenie dziś przebiegu jego służby jest niemożliwe.

 W jego akcie zgonu zapisano, że był grenadierem w 3 Batalionie 16 Pułku Piechoty. Pułk ten został sformowany podczas wojny polsko - austriackiej w 1809 roku, i pierwotnie, do grudnia 1809 r., nosił nazwę 5 pułku piechoty galicyjsko - francuskiego. Składał się on głównie z jeńców narodowości polskiej służących w wojsku austriackim, oraz mieszkańców cyrkułów wcielonych do Księstwa w 1809 r., będących tak jak Przedbórz, częścią III zaboru austriackiego. Mógł zatem trafić w szeregi armii Księstwa, jako jeniec z armii austriackiej, lub bezpośrednio jako rekrut z terenów jakie przyłączono do Księstwa.

 Pułk w którym służył Feliks Będkowski, został wystawiony kosztem księcia Konstantego Czartoryskiego, i pod jego komendę podlegała. Po zakończeniu wojny pułk stacjonował w Warszawie i okolicznych miejscowościach. Roczny żołd grenadiera ok. 1810 roku wynosił 194,20 zł. Grenadierzy byli doborową piechotą, którą używano do wykonywania szczególnie trudnych zadań, np. osłony skrzydeł, czy formowania kolumn szturmowych. W armiach doby napoleońskiej formowano po jednej kompanii grenadierów w każdym batalionie piechoty. Feliks musiał być dobrze zbudowany i silny, ponieważ do tej formacji kierowano takich właśnie rekrutów. 

Grenadier (na pierwszym planie)16 Pułku Piechotyarmii Księstwa Warszawskiego.
Ilustracja z albumu J. Kondratowicza pt. "Ubiory Woyska Xięstwa Warszawskiego".

  Na ich umundurowanie składały się białe spodnie tzw. rajtuzy, granatowa kurtka z białymi wyłogami, i czerwonymi naramiennikami i wypustkami kołnierza, oraz karmazynowymi mankietami i lamówką. Na głowach nosili futrzane bermyce z tarczą w kolorze złotym na której znajdował się numer pułku. Bermyca ozdobiona była znajdującymi się po lewej stronie czerwoną kitą i plecionym sznurem w srebrnym kolorze. Na wyposażeniu znajdował się noszony na plecach skórzany tornister, do którego troczony był zrolowany koc, a do pasa, noszona z tyłu torba, oraz ładownica oznaczona gorejącym grantem. Grenadierzy uzbrojeni byli w karabin skałkowy z bagnetem i pałasz z temblakiem w kolorze czerwonym.

 W związku z przygotowaniami Napoleona do wyprawy na Rosję, pułk Będkowskiego, został włączony w skład 16 Dywizji armii Księstwa. Samej inwazji na państwo Romanowych Feliks nie dożył. Zmarł 23 lutego 1812 roku, na żółtą febrę w Lazarecie Ujazdowskim przy ul. Wiejskiej w Warszawie. Szpital ten mieścił się w byłym królewskim Zamku Ujazdowskim. O jego zgonie urzędnika stanu cywilnego poinformował Feliks Wysocki, intendent major lazaretu.

Jeśli podoba Ci się moja praca, możesz postawić mi kawę klikając TUTAJ

Źródła:

B. Gembarzewski, „Wojsko Polskie. Księstwo Warszawskie 1807-1814”, Warszawa 1912; G. Zych, „Armia Księstwa Warszawskiego 1807-1812”, Warszawa 1981; Przedborski Słownik Biograficzny t. I, W. Zawadzki, biogram Bartłomieja Będkowskiego (tam inf. o zakupie ziemi), Przedbórz 2021; AGAD w Warszawie: Lustracja woj. sandomierskiego, powiat chęciński, starostwo przedborskie, 1789 r.; Lustracja woj. sandomierskiego 1636 r.; AP w Radomiu: Opis stanu dóbr Prefektury Radzickiey 1809 r.; Lustracja starostwa przedborskiego 1812 r.; Geneteka.pl