Historia wsi Zuzowy

 Zuzowy to wieś położona ok 8 km od Przedborza. Spotykana wcześniej nazwa, to Zizowi (1531 r.), Zuzewy (1540 r.) , Zuzowi (1573 r.) Za „Pracami onomastycznymi” z roku 1961, powtórzyć w tym miejscu należy, że pierwotna nazwa brzmieć musiała Żużowy , także Żużewy. 

 Pochodzenie nazwy nie jest jasne. W „Slaviska och Baltiska Studier” (1966 rok), twierdzą, że „Mamy tu chyba ten sam rdzeń , co w wyrazie żużel . Etymologię tego dźwiękonaśladowczego wyrazu dał Aleksander Brückner.”: 

„Żużel, żużle, żużelica (…) 'opiłki żelaza' , 'odpadki węgla'; to samo słowo znaczy u innych Słowian 'owady brzęczące',” ( A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego”). 

 Zuzowy były wsią wchodzącą w skład przedborskiej królewszczyzny. Wchodziła, tak jak i dziś w skład parafii w Przedborzu, płacąc jej, na początku XVI wieku, z łanów kmiecych dziesięcinę pieniężną, w wysokości 6 groszy z łanu. 

 Najstarsza wzmianka o tej wiosce, do jakiej udało mi się dotrzeć, to rok 1461. Przedborski starosta niegrodowy Jan Leżeński, wraz z nabyciem w roku 1531 sołectwa zuzowskiego, wystąpił do króla Zygmunta Starego, o potwierdzenie przywileju wydanego dla tego sołectwa przez Kazimierza IV Jagiellończyka wystawionego 24 grudnia 1461. Leżeński odkupił zuzowskie sołectwo od Jana Wantuszka, który nabył je w roku 1514. Istnienie sołectwa w tej wsi, potwierdzają też lustracje królewskie z lat 1636 i 1660. Natomiast lustracja z 1765 wzmiankowane jest tam istnienie wójtostwa. 

 W roku 1540, za rejestrem poborowym starostwa chęcińskiego, Zuzowy posiadały 8 łanów kmiecych i 2 łany sołtysie. Oprócz tego sadzawkę, młyn i zagajniki. Wartość wsi wyceniona była na 40 grzywien. 

Lustracja starostwa przedborskiego z roku 1566, podaje, że mieszkańcy wioski co roku oddawali na zamek w Przedborzu m. in. 18 kogutów , garnek masła, jaja. 

W roku 1636 we wsi było 15 kmieci, z których król Władysław IV przypisał do sołectwa. Zobowiązani oni byli też, do pełnienia straży na przedborskim zamku, oddawać po dwa koguty, jednej gęsi, i po 6 korców owsa, oraz płacić po 1 florenie czynszu. Istniały dwa młyny. Jeden nieczynny znany Pilnym, drugi Stara Ojrzenia należący do sołectwa. We wsi była też karczma. 

Młyn Ojrzeń położony miedzy wsią Zuzowy a Tarasem, należący do folwarku Zuzowy. 

West Gallicien (1801–1804)

 Potop szwedzki musiał doprowadzić Zuzowy do upadku, ponieważ lustratorzy w roku 1660, opisali wieś jako „(...) cała spustoszała, żywej duszy w niej nie masz i gruntów nikt nie używa”. 

W roku 1789 mieszkało tu 10 kmieci, którzy odrabiali pańszczyznę pieszo i wołami. Do ich obowiązków należało też stróżowanie na folwarku i wypas należącej do niego trzody. Budynek folwarku był stary, wystawiony z „kostkowego” drewna. Mieściła się w nim izba, komora i izdebka. Przy budynku tym, stała „komora” na przechowywanie zboża. Kryta była ona częściowo deskami, a częściowo gontem. Oborę i stodołę strawił ogień, którego wznieciło uderzenie pioruna. Stodoła została odbudowana. W roku 1788 pobudowano nową karczmę, ze stajnią wjezdną, która cała pokryta była deskami. 

Wieś Zuzowy. Mapa West Gallicien (1801-1804).

XIX wiek przyniósł rozbudowę wsi i wzrost liczby ludności. W 1827 Zuzowy liczyły 21 domów i 181 mieszkańców, a w latach 80 XIX wieku – 47 domów i 337 mieszkańców. Do wsi należało 687 mórg ziemi włościańskiej i 2 morgi dworskie. 

W czasach królestwa kongresowego, wioska stanowiła część ekonomii przedborskiej, której dzierżawcą, najpierw pośrednio a następnie bezpośrednio był Wojciech Lange, budowniczy przedborskiej fabryki sukna. Sprawy związane z rolnictwem ekonomii, zdaje się, że pozostawił on w rękach swoje bratanka Fryderyka) Ferdynanda Lange, który wówczas zamieszkiwał na zuzowskim folwarku, do którego należały zabudowania złożone z domu dzierżawcy i zarządcy, obory, stodoły, szopy oraz spichlerza. Dom dzierżawcy w którym zamieszkiwał Fryderyk Lange miał wymiary ok. 12 x 8 x 2 metry. Stan jego był średni, zbudowany z drewna, kryty gontem. Do folwarku należało gruntów ornych – 236 morgów magdeburskich, łąk – 29 mórg. Jedną morgę zajmował ogród warzywny. (Morga magdeburska, zwana też pruską = 0, 2553 ha). 

Wieś Zuzowy.
Topograficzna karta Królestwa Polskiego 1843.

 Chłopi ze wsi, w ramach pańszczyzny, zobowiązani byli do wożenia drewna na budowę fabryki w Przedborzu. Za niewywiązanie się z tego obowiązku, byli karani cieleśnie. Dochód z folwarku Zuzowy, w roku 1828 wynosił 530 złp.