Pruski plan Widomy i folwarku Wola 1800 r.

 Na skutek rozbiorów Rzeczpospolitej pod koniec XVIII wieku, nastąpiła zmiana granic państwowych. II rozbiór polski wzbogacił terytorialnie królestwo Prus o ziemie wschodniej Wielkopolski. Od roku 1793 Pilica stała się rzeką graniczną. 

Tereny te weszły w skład nowo utworzonej prowincji o nazwie Prusy Południowe ze stolicą w Poznaniu, departamentu łęczyckiego od 7 kwietnia 1793, a od 25 maja 1793 piotrkowskiego, powiatu radomszczańskiego.

Pamiątką z tamtych czasów jest "Special karte von dem folwarke Wola Przedborska im Koenig Domainen Amte Gidle das Kasischen Kammer deportaments" z roku 1800, która obecnie znajduje się w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu.

Plan ten przedstawia lewobrzeżną część Przedborza, która była wówczas wsią zwaną Widoma, położoną  na gruntach należących do folwarku Wola, którego plan sytuacyjny również został naniesiony na mapę.

Od roku 1795 Pilica (1) była granicą między Prusami a Austrią. Brzegi rzeki łączył most (2). Tuż przy drodze, która teraz jest ulicą Trytwa (3), stała karczma "Krug" (4). Informuje o niej lustracja z 1765 roku, gdzie czytamy o  karczmie stojącej za mostem „o dwóch izbach z komorami wiezna pod dachem”.  Lustratorzy w ponad ćwierć wieku później napisali, niej jako o spustoszonej tak, „że ledwie mieszkalną być może”.

 Na jej ślad natrafiamy też w zachowanych księgach metrykalnych parafii Przedbórz (od roku 1768). Jej nazwa „Widoma Taberna” pojawia się pod datą 23 sierpnia 1775 roku, w akcie urodzenia Skibińskiej Rozalii, oraz akcie zgonu Franciszki Kazubskiej w 1777 roku – „Widoma za mostem karczma”.

 Tuż obok niej przebiegał kanał (5) wykopany w XVIII wieku, dzięki któremu woda z Pilicy miała poruszać koła wybudowanego nad nim młyna. Kanał ten, w latach 20 XIX wieku został zaadoptowany przez Wojciecha Lange na potrzeby wybudowanej przez niego fabryki sukna. Przeprawę przez kanał ułatwiał przerzucony przez niego mostek (6), który znajdował się w miejscu gdzie obecnie krzyżują się ulice Trytwa, Sukiennicza (7) i Kanałowa (8). Dwie ostatnie ulice, jak łatwo się domyśleć, wzięły swoje nazwy od fabryki sukna, oraz kanału właśnie.

Między rzeką a kanałem, na południe od przeprawy przez kanał, naniesiony został cmentarz żydowski (9). Datowanie zachowanych macew pozwala stwierdzić, że cmentarz przy obecnej ul. Ogrodowej funkcjonował już w połowie XVIII wieku.

 W związku z przebiegającą granicą, oraz wiodącym od Przedborza szlakiem handlowym, Prusacy postawili komorę celną (10), wspomnianą w akcie w akcie ślubu Wojciecha Reycha i Anny Chmielewskiej w 1795 roku. Jej położenie  położenie trudno z całą pewnością określić, ale można pokusić się o domniemanie, że znajdowała się ona między ulicą Częstochowską a Starą. Mieścić musiała ona oprócz urzędników celnych, również żołnierzy strzegących granicy i zapobiegających rozwijającemu się przemytowi.

24.04.2021, godzi. 16.30 UZUPEŁNIENIE:

 W "Gazecie Rządowej Królestwa Polskiego" nr. 25 /1846 r. znajdujemy informację, że budynek "komorą pruską zwany" był domem z muru pruskiego i kryty gontem. Mieszkała w nim wówczas Gendela Binenthalowa, i był częścią składową folwarku Wola Przedborska. 

 Pruskie panowanie na Widomie skończyło się w roku 1807, kiedy to na skutek wojen napoleońskich z ziem II zaboru pruskiego utworzono Księstwo Warszawskie.