Pustkowie Robak

 Aktualizacja 07.08.2021

Kilkaset metrów od granicy miasta Przedborza, między drogą biegnącą w kierunku na Włoszczowę, a rzeką Pilicą, na wysokości wsi Jabłonna, nad przepływającą tam strugą, istniał młyn. "Robak" go zwano. Okalający go teren, na mapie z roku 1821 nosi nazwę "Pustkowie Robak" (w zbiorach Archiwum Państwowego w Radomiu).

Przed rozbiorami należał do starostwa przedborskiego, a następnie, w czasach królestwa kongresowego, był częścią ekonomii przedborskiej, co przekładając na tytuł własności - był w I Rzeczpospolitej częścią przedborskiej królewszczyzny, a w XIX w. własnością rządową, którą można było dzierżawić.

Dziś próżno można szukać tam śladów przeszłości, choć wspomina jeszcze, w 1888 roku, o osadzie młyńskiej Robak "Słownik geograficzny Królestwa Polskiego...":

"Robak, os. młyn. nad Pilicą, pow. konecki, gm. i par. Przedbórz", podając przy tym informację, że do osady należały 42 morgi."

 

Krótkie wzmianki o "Robaku" zawarto w lustracjach starostwa przedborskiego sporządzonych w drugiej połowie wieku XVIII:

" Młyny pod miastem są dwa (...)

Drugi Robak zwany, na stawku zarosłym, o jednym kole (...)." Przyłączony on był do wsi Policzko, a młynarz płacił on niego 60 zł czynszu."

 

W lustracji starostwa przedborskiego zroku1809, znajdujemy taki oto opis tej młyńskiej osady: 

 "Blisko miasta jest młyn Robak zwany, pod numerem 29. Z drzewa sosnowego, frontem na wschód słońca do którego są drzwi w sieni na biegunach¹ z wrzeciądzem² żelaznym. Z sieni po prawej ręce są drzwi do izby na biegunach z klamką drewnianą. Podłoga w niej z gliny, pułap³ z delów⁴. Okno jedno dobre, piece i komin z cegły wymurowane. Z izby tej są drzwi, do komory, na biegunach z wrzeciądzem, w niej pułap z delów, podłogi nie masz. W sieni komin na sztajach⁵, gliną wylepiony, ponad dach wyniesiony. Sień z młyńcem wraz złączona bez porządków wszelkich młynarskich. Pogródki⁶ popsute z przyczyny teraźniejszego dzierżawcy, który staw osuszywszy, obrócił go na łąkę. Po lewej stronie młyna tego jest stajenka, do której drzwi na biegunach z wrzeciądzem. W niej podłoga i pułap z delów. A dalej szopa zupełnie pusta. Dom ten ze stajenką i szopą, deskami obity, zupełnie zły. W końcu szopy jest zrąb bez dachu. Długość jego łokci⁷ 16 szerokości łokci 9.

Obok tego młyna jest stodółka z drewna prosto obrobionego, do niej wrota podwójne na biegunach z wrzeciądzem żelaznym. Po prawej stronie jest...... na skład zboża, po lewej zaś jest komórka do której drzwiczki na biegunach wrzeciądzem. Dach nad tą stodołą pokryty słomą, dosyć jeszcze dobry, łokci 20, szerokości 12.

Czynszu do Starostwa Przedborskiego rocznie wpłacają 50 złotych polskich".

 

 Przybliżoną lokalizację jego położenia znamy dzięki naniesieniu go na XIX mapy, m.im Kwatermistrzowską z 1839 roku: 

czy Gillyego z 1803:

Z ksiąg urodzin i zgonów parafii Przedbórz: 

Aktualizacja 07.08.2021:

 Na jeszcze jeden opis młyna na Pustkowiu Robak, trafiłem w opisie inwentarza starostwa przedborskiego, jaki znajduje się w zasobach AGAD w Warszawie. Spis ten sporządzono w roku 1768. Młyn nosi tu nazwę "Łączny" "(...) za miastem ku Rączkom leżący". Określenie "Łączny", najprawdopodobniej nawiązywało do położenia młyna wśród łąk. 

1. Bieguny – rodzaj zawiasów u drzwi i wrót w starych budynkach. Były to drewniane pionowe czopy wystające z obrysu drzwi. Stanowiły one integralną część drzwi. Czopy obracały się w otworach zwanych stępkami.

2. Wrzeciądz - wcześniej „rzeciądz”, łańcuch żelazny u drzwi od środka budynku, zapora, służąca do zamknięcia. Wyraz wrzeciądz wyparty został przez spolszczony łańcuch z niem. Lehnzug.

3. Pułap w znaczeniu sufit.

4. „z delów” – od „delować” układać podłogę z desek. Wykonany z delówki, czyli desek. W gwarze Śląska Cieszyńskiego „delówka”, to drewniana deska na podłogę.

5. Sztajach – kamieniach. Z niem. Stein – kamień.

6. Pogródka - drewniana konstrukcja regulująca poziom wody poruszającej koło młyńskie.

7. Łokieć – jednostka miary długości. Tutaj najprawdopodobniej chodzi o łokieć warszawski zwany też staropolskim (w I Rzeczypospolitej i po rozbiorach do 1819 r.) – 59,6 cm.